Wczasy nad morzem - wczasynadmorzem.info

Bałtyk I jego dzieje

11 sierpień 2011r.

Bałtyk nie jest morzem wielkim. Obejmuje powierzchnię 386 000 km2, a więc około 1/4 więcej niż wynosi obszar naszego kraju. Jest typowym morzem śródziemnym, otoczonym z wszystkich stron lądem. Wąskie i przeważnie płytkie cieśniny Bełtów i Sundu u wysp duńskich oraz cieśniny Kattegat i Skagerrak wiążą Bałtyk z Morzem Północnym i za jego pośrednictwem z Atlantykiem. Sam Bałtyk ciągnie się w kierunku południkowym w kształcie łuku o szerokości około 200 km i rozczłonkowany jest na trzy wielkie zatoki północne — Botnicką, Fińską i Ryską oraz cztery mniejsze południowe — Gdańską, Pomorską, Meklemburską i Kilońską. Morze Bałtyckie jest płytkie. Średnia jego głębokość wynosi 86 m, ale głębokość w Bełtach nie przekracza prawie nigdzie 30 m, a w Sundzie nawet 8 m. Jedynie środkowy basen Bałtyku odznacza się większymi głębiami — od 105 m koło Bornholmu, 113 m w Zatoce Gdańskiej, 249 m na wschód od Gotlandii do największej na tym morzu głębokości 459 m koło wysepki Gotska Sando, na północ od Gotlandii. Wybrzeża Bałtyku posiadają dość różnorodny charakter, Na północy, w Szwecji, Finlandii i Estonii występuje wybrzeże skaliste i szkierowe z silnie rozczłonkowaną linią brzegową, usianą tysiącem drobnych wysepek, zatok i półwyspów. Inny typ reprezentują wybrzeża niemieckie Szlezwiku i Holsztynu oraz Meklemburgii, posiadające liczne wcięte głęboko w ląd zatoki tzw. fordy. Wybrzeża południowe są niskie i jednostajne, niekiedy tylko występują wybrzeża strome i urwiste, tzw. klifowe. Ciekawe są dzieje Bałtyku. Jest to morze stosunkowo młode pod względem geologicznym, gdyż w swoim obecnym zarysie ukształtowało się dopiero po okresie wycofania się lądolodu skandynawskiego. Kiedy na skutek ocieplenia się klimatu lądolód zaczął cofać się ku północy, masy wody powstałe z topniejącego lodu wypełniły nieckę w tym miejscu, gdzie dziś jest południowy Bałtyk. Niecka ta, przez dzisiejsze jeziora Ładoga i Onega, miała połączenie z Morzem Białym oraz przez jeziora szwedzkie Malar, Wener i Wetter z Morzem Północnym. Był to jakby wielki kanał pomiędzy dwoma innymi morzami. Bałtyk z tego okresu (15 000 do 8 000 lat p.n.e.) nazywany jest Morzem Yoldiowym od żyjącego w nim małża Yoldia arctica. Kiedy lądolód prawie zupełnie stopniał, granitowy masyw Skandynawii podniósł się z wTolna, co spowodowało przerwanie połączeń morza Yoldia z sąsiadującymi morzami i zamianę jego w wielkie jezioro. Jezioro to uległo stopniowo wy słodzeniu. Skupiło ono tyle słodkiej wody, że poziom jego leżał wyżej o 35 m od ówczesnego poziomu wody w oceanie. Od spotykanych w osadach z tego okresu śladów słodkowodnego ślimaka Ancylus fhmatilis, jezioro to otrzymało miano Jeziora Ancylusowego (około 7 500 lat p.n.e.). Jezioro Ancylusowe skończyło swój żywot około 5 000 lat p.n.e. na skutek połączenia jego wód z wodami Atlantyku, poprzez cieśniny duńskie i Morze Północne. Do Bałtylm wkroczyła ponownie słona fauna, której piętno nadaje ślimak Litorina litorea. Od tego ślimaka geolodzy nazywają to morze Morzem Litorynowym. Ostatnią wreszcie fazę Bałtyku, która doprowadza do czasów współczesnych, cechuje dalsze podnoszenie się jego brzegów i wtargnięcie na jego akwatorium małża My a arenaria, od którego Bałtyk dzisiejszy otrzymał nazwę Morza Myowego. Proces przeobrażania się Bałtyku trwa nadal, jakkolwiek, zmiany przebiegają bardzo powoli. Brzegi szwedzkie i fińskie ciągle się jeszcze wznoszą, jak obliczył szwedzki uczony Celsjusz, o 1 cm rocznie, a cieśniny duńskie ciągle się spłycają. Nazwa Bałtyku ma również swoje ciekawe dzieje. Niemiecki pisarz i historyk dr G. Haag w swoim studium O Pomorzu stwierdza: "Słowiańską nazwę morza Baltia wymienia już Pytheas z Massali". Pythias, grecki podróżnik 1 odkrywca — opłynął około 334 roku p.n.e. zachodnią i północną Europę, odwiedzając Anglię i "kraj bursztynów". W II wieku n.e. głośny geograf aleksandryjski Ptolemeusz używa nazwy "Oceanus Sarmaticus", a jego południową część "Sinus Venedicus", która to nazwa pochodzi od Wenetów północnych i zachodnich Słowian, nazywanych tak przez Greków i Rzymian. Nazwy "Mare Balticum" użył po raz pierwszy Adam Bremeński w roku 1070. Jednakże na znanych dotychczas mapach z okresu średniowiecza nazwy tej nie spotykamy, mamy natomiast wiele innych nazw. Pierwszym dość dokładnym opracowaniem kartograficznym Bałtyku jest mapa wydana w roku 1482 w mieście Ulm, w Bawarii. Morze Bałtyckie nosi na niej nazwę "Oceanus Sarmaticus". Dzisiejsza nazwa występuje po raz pierwszy dopiero na mapach wykonanych całkowicie przez kartografów polskich. Pierwsze wydanie takiej mapy ukazało się w roku 1562 w Bazylei. Wydał ją polski uczony, geograf Wacław Gródecki. Drugą mapę wykonał w Wenecji w roku 1570 Andrzej Pogrobek, a morze nosi na niej nazwę "Mare Balticum". Bałtyk odegrał ważną rolę w dziejach narodów i państw, które z nim sąsiadują, a wśród nich także w dziejach Polski. Obecnie do państw nadbałtyckich należą — obok Polski — Związek Radziecki, Finlandia, Szwecja, Norwegia, Dania, NRF i NRD. Długość polskiej granicy morskiej wynosi 524 km, z czego 162 km przypada na województwo koszalińskie, a na województwo szczecińskie 84 km, a więc na odcinki objęte niniejszym przewodnikiem.

Bałtyk, nad morzem, morze Bałtyckie, nad morzem